“Modern” Psikoloji Tarihi, böylesi küresel bir salgına hiç tanık olmadı. Bu yüzden psikoloji ve biz psikologlar, elimizdeki birtakım model ve yaklaşımlarla bu küresel salgını anlamaya, sizlere rehber olmaya çalışıyoruz. Corona Virüsü salgınına yönelik zihnimize takılan; “Başlangıçta neler yaşadık?”, “Halihazırda neler yaşıyoruz?” ve “Yakın gelecekte bizi neler bekliyor?” gibi sorulara yas modeli çerçevesinde doyurucu yanıtlar buluyoruz. Bu çerçevede Harvard Business’te yayımlanan, detaylı künyeyi ve emeği geçenleri yazının sonunda bulabileceğiniz röportajı okumanızı öneririm.

Sağlık ve sevgiyle…

Klinik Psikolog Handan Ergün Hoşrik

Kessler: Evet, şu anda birtakım farklı yaslar tutuyoruz. Dünyanın değiştiğini hissediyoruz ve değişti de. Bu durumun geçici olduğunu biliyoruz ama öyle hissetmiyoruz. Ayrıca bazı şeylerin artık bambaşka olacağının da farkına varıyoruz. Tıpkı havaalanına gitmenin 11 Eylül’den sonra sonsuza kadar değiştiği gibi, bazı şeyler değişecek ve biz şu anda bu değişimin yaşandığı noktadayız. Normalliğin yitimi, ekonomik hasarlar, fiziksel bağlantının kaybı… Bunlardan etkileniyor, sonucunda da üzülüyor, kederleniyoruz. Hem de kolektif olarak. Bu topluca yas havasına ise hiç alışık değiliz.

Birden fazla yas hissettiğimizi söylemiştiniz.

Evet, aynı zamanda beklentisel yas yaşıyoruz. Beklentisel yas, gelecekte neler olacağına dair belirsizlik yaşadığımız durumlarda ortaya çıkan histir. Bu durumda genellikle ölüme odaklanılır. Birine kötü bir teşhis konduğunda ya da günün birinde bir ebeveynimizi kaybedeceğimizi düşündüğümüzde hissederiz.Beklentisel yas daha çok geleceğin hayal edilmesidir. Bir fırtınanın yaklaştığını görüyor, kötü bir şeyler olacağını biliyoruzdur. Ancak söz konusu olan bir virüs ise bu yas, insanlar için daha karmaşık hale gelir. İlkel zihnimiz kötü bir şeylerin olduğunu biliyor ama onu göremiyor. Bu da güvenlik hissi anlayışımızı bozuyor. Şu anda da bu güvenlik kaybı hissini yaşıyoruz. Genel güvenlik anlayışımızı toplu olarak yitirdiğimizi düşünmüyorum. İnsanlar, bireysel olarak ya da daha küçük gruplar halinde böyle hissediyorlar. Ama hepsi bir araya geldiğinde ortada çok yeni bir durum olduğunu görüyoruz. Hem mikro hem de makro seviyede yas tutuyoruz.

Bireyler bu yasla başa çıkmak için neler yapabilir?

Yasın evrelerini (Kübler-Ross Modeli olarak da bilinen Yasın Evreleri beş aşamadan oluşur. Bu modele göre yas yaşayan kişiler “inkâr, öfke, pazarlık, depresyon ve kabullenme” olmak üzere beş aşamalı bir süreçten geçerler) anlamak bir başlangıçtır. Ancak yasın evreleri hakkında her konuştuğumda insanlara bu evrelerin doğrusal olmadığını ve belirtilen sıralamada ilerlemeyebileceğini hatırlatıyorum. Bu model bir harita değil, ama bilmediğiniz bir dünya için iskele görevi görebilir. Bu evrelerde, genellikle erken dönemlerde söylediğimiz inkâr var: “Virüs bizi etkilemeyecek.” Öfke var: “Evde kalmama neden oluyor ve aktivitelerimi elimden alıyorsunuz.” Pazarlık var: “Tamam, eğer iki hafta boyunca sosyal mesafe koyarsam her şey daha iyi olacak, değil mi?” Depresyon var: “Bunun ne zaman sona ereceğini bilmiyorum.” Ve son olarak kabullenme var: “Bu olay gerçekleşiyor, nasıl devam edeceğimi keşfetmeliyim.” Tahmin edebileceğiniz gibi kabullenme aşaması gücün olduğu yerdir. Kontrolümüzü kabullenerek sağlayabiliriz. “Ellerimi yıkayabilirim. Güvenli bir mesafede kalabilirim. Dijital ortamda çalışmayı öğrenebilirim” gibi…

Bu salgının özellikle en rahatsız edici yönü açık uçlu olması.

Bu geçici bir durum. Bunu dile getirmek yardımcı oluyor. 10 yıl boyunca bir hastane sisteminde görev yaptım. Bu tür durumlar için eğitim aldım. 1918 grip salgını üzerine çalıştım. Aldığımız önlemler doğru. Bunu tarih de bize söyleyecek. Bu atlatılabilir. Hayatta kalacağız. Şimdi aşırı tepki verme değil, aşırı korunma zamanı.Ayrıca inanıyorum ki bütün bu yaşananlarda bir anlam bulacağız. Elisabeth Kübler-Ross’un ailesi yasın evrelerine bir altıncı evre olarak “Anlam”ı eklememe izin verdi ve bundan onur duydum. Elisabeth ile kabullenme aşamasından sonra ne gelmesi gerektiği üzerine çok konuşmuştuk. Kişisel bir yas dönemini atlattıktan sonra kabullenme evresinde durmak istememiştim. O karanlık saatlerimin bir anlamı olmalıydı. İnanıyorum ki bu zor zamanların sonunda da ışığı bulacağız. İnsanlar şimdiden teknoloji sayesinde bağlantı kurmaya başladılar. Birbirlerinden düşündükleri kadar uzak olmadıklarını görüyorlar. Telefonlarını daha uzun süreli sohbetler için kullanabileceklerini fark ediyorlar. Yürüyüşlerin ne kadar değerli olduğunu anlıyorlar. Bugün ve bütün bunlar sona erdiğinde anlam bulmaya devam edeceğimizi düşünüyorum.